ZDF-ster Stefanie Stappenbeck over haar DDR-jeugd: “Minder glamour, maar veel verbondenheid en humor”

Als mensen moeten veranderen, wie bepaalt dan wat goed is?

Dit is het pijnlijke punt, want normen worden betwist en kunnen niet zomaar van bovenaf worden bepaald. Ik heb weinig vertrouwen in moralistische knuppels en veel in eerlijk innerlijk werk: therapie, coaching, zelfreflectie. Wanneer angst afneemt, neemt agressie meestal ook af, en naarmate we minder destructieve energie hoeven te gebruiken, komt er kracht vrij voor wat er voorhanden is – voor het klimaat en onderwijs, voor zorg, en in het algemeen voor succesvolle relaties. Verandering begint in het hoofd, maar zonder het hart blijft het leeg.

Waar zit de grootste hefboomwerking?

Met kinderen, want vertrouwen in de wereld groeit door kinderen die gezien, goed verzorgd en beschermd worden. Moeders staan ​​in het begin vaak dichter bij het gezin, maar vaders zijn net zo belangrijk omdat ze steun, bescherming en verlichting bieden. Een gezin is een team dat niet in termen van consumptie denkt, maar in termen van mensen – en wanneer dit perspectief succesvol is, reikt de impact ervan veel verder dan de voordeur.

Sceptici beweren dat mensen van nature slecht zijn en dat geen enkele therapie daar verandering in kan brengen.

Er zijn zeker serieuze uitzonderingen, en sommige daarvan hebben inderdaad een biologische oorzaak, maar veel vaker zie ik onopgelost trauma en een gebrek aan hechting. Als een kind te vroeg van zijn ouders of verzorgers wordt gescheiden, verliest het zijn houvast en deze leegte leidt tot angst, vechten, vluchten of bevriezen. Daarentegen komen kinderen vreedzamer ter wereld wanneer de hechting veilig en betrouwbaar is – daar is goed bewijs voor. Daarom pleit ik zo sterk voor het versterken van de hechting al op zeer jonge leeftijd.

Wat heeft jou persoonlijk geholpen?

Ik merk dat een aanpak die het lichaam niet buiten beschouwing laat, helpt: gesprekken, ja, maar ook lichaamswerk en systemische opstellingen (in opstellingen worden innerlijke beelden of relaties ruimtelijk gerepresenteerd door representanten om onbewuste dynamieken in systemen zoals gezinnen of organisaties zichtbaar te maken en oplossingsimpulsen te faciliteren). Wanneer je het gezin of team in de ruimte plaatst, begint er iets te spreken dat moeilijk te bereiken is met pure analyse. Het eindresultaat is vaak een simpele, opluchtende zin – ik zie je lot en laat het aan jou over – en op het moment dat die echt resoneert, worden veel dingen makkelijker, vooral in situaties waarin we anders onbewust de bagage van onze ouders dragen.

Is er naast therapie en coaching nog iets anders dat je merkbaar geholpen heeft?

Ja. Ik ben over het algemeen sceptisch. Ik hou van wetenschap en geloof niet in beloften van genezing, maar twee zeldzame, duidelijk omschreven ervaringen hielpen me om los te laten. De eerste was een sessie met ketamine in Duitsland, klinisch begeleid, zeer geconcentreerd, ongeveer 45 minuten, zonder muziek – twee in totaal. Voor een controlepersoon zoals ik was het een uitdaging: soms voelde het alsof tijd en ruimte even waren ingestort, hard en toch verrassend helder. Daarna bleef er een rust over die niet verdoofde, maar juist ordende; inzichten die je meeneemt in plaats van na te jagen. Later kwam er bijna toevallig een tweede aanwijzing naar boven: na een gesprek laat op de avond op het vliegveld ontmoette ik een therapeut uit Nederland die vrouwen begeleidt bij psilocybinesessies (paddo's, daar legaal). Twee weken later had ik precies één dag vrij – ik voelde me er klaar voor en liet me zachtjes begeleiden. De ervaring was intenser; het was een hoge dosis, een zogenaamde "heroïsche dosis". Het is minder een stortvloed aan beelden dan een gevoel van ontbinding en verbondenheid, de ‘kosmische grap’ dat wij onze eigen realiteit creëren – en dat het vergeten daarvan onderdeel is van het echt houden van de ervaring.

Wat blijft daarvan over in het dagelijks leven?

Bovenal een mildere houding ten opzichte van mezelf en anderen: een groter fundamenteel vertrouwen in de juistheid van alles wat er gebeurt. Ook mijn helpersyndroom is minder uitgesproken geworden; ik kan gemakkelijker loslaten zonder onverschillig te worden, en ik handel daadkrachtiger zonder op te branden.

Zou u dergelijke ervaringen aanbevelen?

Nee, tenminste niet over de hele linie. Middelen brengen juridische en gezondheidsrisico's met zich mee, en als zoiets überhaupt wordt overwogen, gebeurt dat alleen heel bewust, met goede begeleiding en met een goede reden. Voor mij waren dit gerichte prikkels, geen leefstijlmodel. De echte verandering vindt nog steeds plaats in het dagelijks leven: slaap, lichaam, intimiteit, eerlijke gesprekken en het constant werken aan patronen.

Je noemde in het begin je interesse in slimme denkers. Heb je voorbeelden?

Ik ben gefascineerd door perspectieven die grenzen verleggen zonder te ontsnappen aan het esoterische: Donald Hoffmans reflecties op perceptie, of natuurkundigen zoals Nima Arkani-Hamed, die ruimte en tijd niet als de ultieme autoriteit beschouwen. Niet als een gids, maar als een aansporing om het eigen perspectief in twijfel te trekken. Voor mij gaat het minder om zekerheid dan om verwondering en nederigheid ten aanzien van wat we nog niet begrijpen.

Hoe heeft uw jeugd in de DDR u gevormd?

Ik groeide op in een systeem dat veel reguleerde, grenzen stelde en sterke controle uitoefende – en tegelijkertijd een kader bood waarbinnen huisvesting, werk en medische zorg als veilig werden beschouwd. Ik leerde al vroeg twee talen spreken: die van uiterlijke conformiteit en die van het innerlijke kompas. Er was minder keuze en minder glamour, maar veel verbondenheid en humor, en de ervaring om met weinig rond te komen, hielp me later vaak.

En wat deed de val van de Berlijnse Muur met jou?

Ik was veertien toen alles plotseling open leek: vrijheid is een enorme ruimte, maar in het begin ook duizelingwekkend. Mijn ouders raakten werkloos na de val van de Muur, maar de een na de ander vond zijn weg, en ik ook. Lange tijd zei ik: ik ga naar West-Berlijn, ook al was de Muur er niet meer, en tot op de dag van vandaag herinnert me dat eraan hoe diep taal systemen in ons bestendigt.

Populistische bewegingen groeien tegenwoordig. Maakt je dat bang?

Ja, ik bekijk deze ontwikkelingen wereldwijd met bezorgdheid, en toch weet ik uit eigen ervaring dat je mens kunt blijven en moeilijke tijden kunt overleven. Ik wil hier blijven en mijn steentje bijdragen – op mijn werk, onder vrienden, in mijn stad. Maar ik wil niet in een dictatuur leven; als dit land die kant op zou gaan, zou ik op zoek gaan naar een plek die opener, eerlijker en meer gemeenschappelijk is.

Waarom is de woede in het Oosten vaak zo groot?

Veel mensen kennen het gevoel van minderwaardigheid en achterblijven, en deze mix van verlies en pijn is explosief; het doet me denken aan de 'flyover states' in de VS. In zo'n stemming kies je soms wat het systeem zal doen schudden – soms zelfs wat je zelf pijn zal doen. Dit wordt versterkt in echo chambers, omdat we kuddedieren zijn, en wanneer de omgeving verandert, vallen we er gemakkelijk in mee.

Hoe kan dit worden omgekeerd?

Door te luisteren naar degenen die het systeem hebben verlaten, die precies kunnen uitleggen hoe verleiding werkt en hoe een weg terug mogelijk is; door onderwijs en mediawijsheid te versterken en ruimtes te creëren waar echte ontmoetingen plaatsvinden; door rolmodellen fouten te laten toegeven en zich niet alleen als winnaars voor te doen. Uiteindelijk draait politiek ook om het opbouwen van relaties – maar dan op grotere schaal.

Je denkt veel na over de wereld en over jezelf. Heeft dit innerlijke werk je aanpak op de set veranderd?

Ja, absoluut. Ik word sneller rustig, ben meer aanwezig en laat dingen waar ze horen in plaats van ze automatisch naar me toe te trekken. Deze sfeer – voor acteren, humor en precisie – is merkbaar goed voor een ensemble, want vertrouwen groeit waar sereniteit voelbaar is. Compassie is voor mij geen vorm van zelfverloochening, maar een heldere houding: ik kan rouwen en toch handelen, ik kan helpen en toch grenzen stellen. De zin "Ik zie je lot en laat het aan jou over" begeleidt me in dit proces – zelfs op de set. Je geeft wat je hebt, niet meer en niet minder, en daar ligt vaak juist de grootste kracht.

Jouw visie? Ik wens je stille kracht en veel gelach, mooie projecten en tijd met de mensen van wie ik hou – en een maatschappij die kinderen echt serieus neemt. Als we daarin slagen, zullen veel dingen makkelijker worden zonder simplistisch te worden.

Heeft u feedback? Schrijf ons! [email protected]